کشف الحقایق

                        
عزیز (الدین) بن محمد نسفی مدفون در ابرقوه فارس . مرید شیخ سعدالدین محمد حموی (متوفای ۶۵۰ یا ۶۵۸) بوده . مؤلف در دیباچه كتاب آورده : « فصل در سبب تألیف بدانكه درخاست درویشان در سنه احدی و سبعین و ست مائة بود و در همین سال لشگر كفار بولایت ماوراء النهر آمده ولایت خراب كرد و این بیچاره درین تاریخ در شهر بخارا بود » تاریخ مذكور اشتباه كاتب است چه آنكه مقصود از ورود لشكر كفار لشگر چنگیز است و استیلای چنگیز بر بخارا در ۶۱۶ بوده . مؤلف باز در دیباچه آورده : « چون بسنه ثمانین و ستمائة رسید این كتاب تمام جمع آمد » باز تا آنجا كه گفته : « فصل تاریخ تألیف بدانكه در ماه جمادی الاول سنه ثمانین و ستمائه در ولایت فارس در شهر ابرقوه بودم » مرحوم هدایت در مجمع الفصحاء سال ۶۱۶ تاریخ مهاجرت مؤلف از بخارا و ورود بابرقوه یاد كرده و در ریاض العارفین تاریخ مذكور را سال وفات مؤلف دانسته . منتظم ناصری تاریخ فوت مؤلف را در ۶۶۱ ضبط كرده است . كتابی است در معارف و توحید و عقائد و سلوك و مطالب هر رساله را طبق عقائد اهل شریعت و حكما و اهل وحدت بیان نموده و از خود اظهار رأی نكرده . كتاب مرتب است بر دیباچه و فاتحة الكتاب و ۱۰ رساله و خاتمة الكتاب كه هر كدام در فصولی انجامیده : فاتحة الكتاب در بیان آنكه مذاهب در امت محمد ص ع چند است و خلاف از كجا ظاهر شد و اصل خلاف چیست و مذهب مستقیم كدام است در ۱۵ فصل ، رساله ۱- در بیان وجود در ۴۳ فصل ۲- در بیان انسان در ۳۰ فصل ۳- در بیان سلوك در ۲۲ فصل ۴- در بیان توحید در ۱۶ فصل ۵- در بیان معاد در ۳۸ فصل ۶- در بیان دنیا و آخرت و شب قدر و روز قیامت و حیات و ممات در ۹ فصل ۷- در بیان آنكه هفت آسمان و هفت زمین كدام است و تبدیل زمین و طی آسمان چیست و زمین عرفات و زمین قیامت كدام است و حج گذاردن عبارت از چیست و چند نوع است در ۱۵ فصل ۸- در بیان كتاب الله و كلام الله و در بیان قرآن و فرقان ۹- در بیان حقیقت اسلام و ایمان و احسان و عیان و حقیقت صلوة و زكوة و صوم كه چیست و از برای چیست و برای كیست ۱۰- در بیان صاحب شریعت و قائم قیامت و در بیان آنكه ادیان و شرایع چند است و نسخ شریعت چیست و چرا است . خاتمة الكتاب در بیان آنكه ختم در نبوت و ختم در ولایت چیست و هر كز بود كه عالم اینچنین كه هست نبود و وقتی بود كه عالم اینچنین كه هست نباشد .
جنس :ترمه، چرم تیماج،
تکنیک :دستنویس، ضربی، دست ساز،